«Μαθαίνοντας να ζούμε»
(Φιλοσοφική πραγματεία για τις νεότερες γενιές),
Εκδ. Πλέθρον
Κεφάλαιο:
«Ο ανθρωπισμός ή η γέννηση της νεώτερης φιλοσοφίας»
"… ο νεώτερος κόσμος θα γεννηθεί με την κατάρρευση της αρχαίας κοσμολογίας και με την εμφάνιση ενός πρωτόγνωρου κύματος αμφισβήτησης των θρησκευτικών αρχών. Αυτές οι δύο παράμετροι έχουν, αν εξεταστούν στη ρίζα τους, κοινή πνευματική καταγωγή (ακόμα κι αν άλλες αιτίες, περισσότερο υλικές, οικονομικές και κατά κύριο λόγο πολιτικές συνέβαλαν επίσης στην ανάδυση αυτής της διπλής κρίσης):
σε χρονικό διάστημα που δεν υπερέβαινε τον ενάμιση αιώνα, θα λάβει χώρα στην Ευρώπη μια επιστημονική επανάσταση που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Απ’ όσο γνωρίζω, κανένας πολιτισμός δεν γνώρισε τόσο βαθιά και τόσο ευρεία ρήξη στο εσωτερικό του.
Για να σου παρουσιάσω ορισμένα ιστορικά ορόσημα, αυτή η περίοδος αναταραχής ξεκινά, σχηματικά, με τη δημοσίευση του έργου του Κοπέρνικου Για τις περιφορές των ουράνιων σωμάτων (1543) και φτάνει μέχρι τη δημοσίευση των Principia mathematica του Νεύτωνα (1687), περνώντας από τις Αρχές της φιλοσοφίας του Ντεκάρτ (1644) και τη δημοσίευση των θέσεων του Γαλιλαίου για τις Σχέσεις Γης και Ήλιου (1632).
Είμαι βέβαιος ότι δεν γνωρίζεις ακόμα όλα αυτά τα ονόματα και ότι δεν πρόκειται να διαβάσεις, ή εν πάση περιπτώσει όχι τώρα αμέσως, τα έργα που σου ανέφερα. Στα επισημαίνω όμως για να θυμάσαι ότι αυτές οι τέσσερις χρονολογίες και αυτοί οι τέσσερις συγγραφείς θα σφραγίσουν με τρόπο απαράμιλλο την ιστορία της σκέψης. Με τα έργα τους γεννήθηκε μια νέα εποχή, στην οποία εξακολουθούμε κι εμείς να ζούμε από πολλές απόψεις. Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος, όπως έχει ειπωθεί πολλάκις, που «έχασε τη θέση του στον κόσμο», αλλά ο ίδιος ο κόσμος, ή τουλάχιστον ο κόσμος με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, που σχημάτιζε από την Αρχαιότητα το κλειστό και αρμονικό σύμπαν της ανθρώπινης ύπαρξης. Εφεξής, αυτός ο κόσμος εξαϋλώνεται αμετάκλητα, βυθίζοντας τα πνεύματα της εποχής σε μια κατάσταση σύγχυσης που δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί σήμερα.
Αλλά την ίδια στιγμή που τράνταζε συθέμελα τις αρχαίες κοσμολογίες (επιβεβαιώνοντας, επί παραδείγματι, ότι ο κόσμος δεν είναι στρογγυλός, κλειστός, ιεραρχημένος και διατεταγμένος, αλλά ότι συνιστά ένα άπειρο και άνευ νοήματος χάος, ένα πεδίο δυνάμεων και αντικειμένων που αλληλοσυγκρούονται χωρίς ίχνος αρμονίας), η νεότερη φυσική αποδυνάμωσε σε αξιοσημείωτο βαθμό και τις αρχές της χριστιανικής θρησκείας.
Πράγματι, όχι μόνο η επιστήμη επανεξετάζει τις θέσεις που απερίσκεπτα είχε καταστείλει η Εκκλησία σε ζητήματα που θα ήταν προτιμότερο να μην την έχουν απασχολήσει (η ηλικία της Γης, η σχέση Γης και ήλιου, η στιγμή γέννησης του ανθρώπου και των ζωικών ειδών κ.λπ.), αλλά προτρέπει κατ’ ουσίαν τους ανθρώπους να υιοθετήσουν μια διαρκή στάση αμφισβήτησης και κριτικού πνεύματος που ελάχιστα συμβιβάζεται, κυρίως εκείνη την εποχή, με το σεβασμό προς τις θρησκευτικές αρχές. Η πίστη, εγκλωβισμένη καθώς ήταν στον άκαμπτο κλοιό που της είχε επιβάλλει η Εκκλησία, θα αρχίσει με τη σειρά της να κλονίζεται, γεγονός που θα βυθίσει εκ νέου τα πιο φωτισμένα πνεύματα σε μια κυριολεκτικά δραματική κατάσταση όσον αφορά τις αρχαίες διδασκαλίες της σωτηρίας, που έχαναν όλο και περισσότερο την αξιοπιστία τους.
Είναι σήμερα της μόδας να γίνεται λόγος για «κρίση των σημείων αναφοράς», να υπονοείται επ’ ευκαιρία ότι, αναφορικά με τους νέους κυρίως, «τα πάντα έχουν πάει περίπατο», η ευγένεια και το savoir-vivre, η αίσθηση της ιστορίας και το ενδιαφέρον για την πολιτική, κάποιες ελάχιστες έστω γνώσεις για τη λογοτεχνία, τη θρησκεία ή την τέχνη. Αλλά μπορώ να σε διαβεβαιώσω ότι αυτή η υποτιθέμενη έκλειψη των «θεμελίων», αυτή η υποτιθέμενη παρακμή σε σχέση με τον «παλιό καλό καιρό» είναι μια ισχνή λεπτομέρεια, για να μην πω μια αστειότητα σε σχέση με ό,τι πρέπει να αισθάνθηκαν οι άνθρωποι του 16ου και του 17ου αιώνα, όταν ήρθαν αντιμέτωποι με την αμφισβήτηση ή μάλλον με την κατάρρευση των στρατηγικών σωτηρίας που είχαν καταθέσει τα διαπιστευτήριά τους για αιώνες. Κυριολεκτικά αποπροσανατολισμένοι, οι άνθρωποι της εποχής υποχρεώθηκαν να προετοιμαστούν για να βρουν από μόνοι τους, και ενδεχομένως μέσα τους (να γιατί γίνεται εξάλλου λόγος για «ανθρωπισμό», προκειμένου να προσδιοριστεί αυτή η περίοδος όπου ο άνθρωπος ξαναβρίσκεται μόνος, στερούμενος κάθε βοήθειας από τον κόσμο ή από τον Θεό), τα νέα σημεία αναφοράς, χωρίς τα οποία είναι αδύνατον να μάθει κανείς να ζει ελεύθερος και άφοβα.
Για να αποκτήσεις πλήρη επίγνωση του χάσματος που διανοίχτηκε τότε, θα έπρεπε να μπεις στο πετσί ενός ανθρώπου που συνειδητοποιεί ότι οι πιο πρόσφατες και οι πιο έγκυρες επιστημονικές ανακαλύψεις ακυρώνουν την ιδέα ότι ο κόσμος είναι αρμονικός, δίκαιος και ευμενής και ότι, κατά συνέπεια, δεν θα μπορεί εφεξής να τον χρησιμοποιεί ως ηθικό πρότυπο. Αλλά επιπλέον, για να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα, η πίστη στον Θεό, που θα έπρεπε να του χρησιμεύει ως σανίδα σωτηρίας, αρχίζει να μπάζει νερά από παντού!"
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου